Umowy gospodarcze a ich wykonywanie w dobie światowego kryzysu epidemicznego spowodowanego wirusem SARS – CoV – 2
Zapewne nikt z nas nie spodziewał się, że kiedykolwiek nasze życie – i to niemal całego świata jednocześnie – zostanie tak zreorganizowane. Doprowadził do niego nikomu dotąd nieznany wirus SARS – CoV – 2, wywołujący chorobę COVID – 19, co w konsekwencji zmusiło Światową Organizacje Zdrowia do ogłoszenia 11 marca 2020 roku pandemii wirusa. Mówiąc o zreorganizowaniu codziennego życia mowa o wielu sferach, jednakże w tym artykule skupię się na przeszkodach i możliwościach prawnych, które dotyczą każdego
z aktywnie funkcjonujących przedsiębiorców w naszym kraju.
Zacznijmy od początku. Każdy z przedsiębiorców może ponieść odpowiedzialność na dwóch zasadach: odpowiedzialność kontaktową (przykład – nieterminowe wykończenie prac remontowych przez podmiot zajmujący się zleceniami budowlanymi) oraz odpowiedzialność deliktową (przykład – szkoda wynikła z pracy ruchem przedsiębiorstwa). Każda z tych przesłanek odpowiedzialności może napotkać okoliczności, dzięki którym zostanie ona zmodyfikowana. Jedną z nich jest instytucja prawa cywilnego – siła wyższa.
Na potrzeby niniejszego artykułu skupmy się na tym rodzaju odpowiedzialności który w zdecydowanej większości będzie miał zastosowanie podczas trwającej na świecie pandemii wirusa – a więc na odpowiedzialności kontraktowej, opartej o umowę gospodarczą, handlową, budowlaną etc.
SIŁA WYŻSZA W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM W ZWIĄZKU Z ODPOWIEDZIALNOSCIĄ KONTRAKTOWĄ
Siła wyższa nie została uregulowana wprawdzie w polskim systemie prawnym, zostawiając jej zdefiniowanie piśmiennictwu. I tak została ona uznana przez doktrynę za zdarzenie zewnętrzne (I) nieuchronne (II), którego nie można było przewidzieć, ani mu się przeciwstawić (III).i Przyjmuje się także, że przywołane przesłanki muszą występować łącznie. Za siłę wyższą powszechnie uznaje się zdarzenia o przyczynach naturalnych (vis naturalis), tj. klęski żywiołowe, takie jak powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, oraz akty siły (vis armata), np. wojny, stany wojenne, zamieszki.ii Oznacza to, że pandemia wirusa SARS – CoV – 2 bezdyskusyjnie winna być uznana za siłę wyższą. Jej wystąpienie nie było bowiem możliwe do przewidzenia, jakiekolwiek środki zapobieżenia jej skutkom nie były efektywne, a jej konsekwencje są w dalszym ciągu nie do oszacowania.
Tyle w teorii, jak wygląda to w praktyce? Nasza kancelaria obsługuje szereg podmiotów gospodarczych, które ani nie były przygotowane na takie zagrożenie epidemiczne, ani nie mogą sobie pozwolić na kilkumiesięczne zawieszenie działalności, a tym samym zawieszenie wykonywania zawartych umów. Stąd też powstaje pytanie co w sytuacji, kiedy umowa nie jest możliwa do spełnienia właśnie z przyczyn leżących po stronie siły wyższej? Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba wpierw jednoznacznie wskazać, że opóźnienie w wykonaniu zobowiązania czy wszelkie inne formy nieprawidłowego wykonania umowy, muszą w pierwszej kolejności być związane z siłą rażenia tejże siły wyższej. Nie wystarczy bowiem jedynie ustalenie, że zdarzenie występujące na danym obszarze stanowi siłę wyższą w rozumieniu przepisów prawa. Musi nastąpić swoisty związek przyczynowo skutkowy między tym stanem a niewykonaniem bądź niewłaściwym wykonaniem umowy. Tym samym należy dokonać każdorazowej oceny, czy wpływu siły wyższej (epidemii) na wykonanie zobowiązania mając jednocześnie na uwadze zasadę należytej staranności.
Na co więc należy zwrócić uwagę? W pierwszej kolejności należy dokonać wnikliwej analizy umowy łączącej strony i postanowień odnoszących się do siły wyższej. Jeśli bowiem badana umowa zawiera konkretne postanowienia, (dotyczące np. zdefiniowania czym jest siła wyższa, albo wskazujące jakie zmiany w umowie wywołuje siła wyższa) należy dać im prymat pierwszeństwa. Jeśli natomiast brak w umowie uregulowań dotyczących sytuacji nadzwyczajnych, należy podjąć próbę renegocjacji umowy. Jest to na pewno najbardziej pożądana droga do uzyskania efektywnego rezultatu. Nie generuje bowiem kosztów postępowania sądowego, jest niewątpliwe najszybszym możliwym sposobem działania, jednocześnie nie generując sytuacji stresogennych.
Kolejnym narzędziem z którego możemy skorzystać jest instytucja prawa cywilnego, skodyfikowana w art. 3571 kodeksu cywilnego. Przesłankami zastosowania klauzuli rebus sic stantibus są: 1) nadzwyczajna zmiana stosunków; 2) nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia lub groźba rażącej straty dla jednej ze stron; 3) związek przyczynowy pomiędzy zmianą stosunków a utrudnieniami w wykonaniu zobowiązania czy groźbą straty; 4) nieprzewidzenie przez strony przy zawieraniu umowy wpływu zmiany stosunków na wykonanie zobowiązania.iii Tym samym poza znacznymi utrudnieniami natury prawnej, wynikającymi z wykazania wystąpienia wszystkich powyżej przywołanych przesłanek, skorzystać z tego instrumentu możemy wyłącznie w ramach procesu sądowego. To w nim sąd uzyskuje uprawnienia ingerencji w treść stosunku zobowiązaniowego, co implikuje zarówno czasochłonność tego rozwiązania jak
i poniesienie kosztów takiego postepowania.
ZALECENIA KANCELARII HANTKE, PISKOR
Podsumowując bardzo wstępnie przedstawioną tematykę siły wyższej w oparciu o aktualną sytuację epidemiczną w Polsce, Kancelaria Hantke Piskor rekomenduje w pierwszej kolejności przekazanie przez przedsiębiorców umów profesjonalnym pełnomocnikom. W ramach swoich działań winni oni dokonać wnikliwej analizy umowy zarówno pod kątem bieżącej sytuacji prawnej jak i zaproponowania koniecznych do podjęcia kroków dla zabezpieczenia interesów przedsiębiorcy czy powstrzymania nieodwracalnych konsekwencji, które wynikać mogą wprost z zawartego zobowiązania. W przypadku istnienia takich możliwości, należy niezwłocznie przystąpić do renegocjacji warunków umowy.
W innej sytuacji znajdują się podmioty będące w trakcie negocjowania umowy przyszłej bądź wkraczającej dopiero w fazę formułowania postanowień umownych. W takim przypadku należy zwrócić uwagę zarówno na obecną sytuację epidemiczną i prognozy specjalistów co do czasu jej trwania, a także na bieżąco weryfikować i uwzględniać powstające niemal w każdym tygodniu przepisy, mające usprawnić czy pomóc w czasie epidemii, które niejednokrotnie nie tylko są nieprecyzyjne a nawet wzajemnie sprzeczne.
Z innej perspektywy trzeba spojrzeć na działania po ustaniu „siły wyższej”. Kiedy bowiem zakończy się zdarzenie na podstawie którego chcemy zrewidować stosunek zobowiązaniowy, należy znów w oparciu bądź o postanowienia umowne bądź o ustalone z kontrahentem warunki, natychmiast przystąpić do ich wykonywania. Stąd też zalecamy pilną obserwację sytuacji epidemicznej pod kątem ogłoszenia zakończenia stanu epidemicznego w kraju, czy też ogłoszenia innych zmian dotyczących obowiązujących w Polsce restrykcji, istotnych
z punktu widzenia zdefiniowania zakończenia występowania siły wyższej. Przeoczenie tego momentu chociaż o kilka dni ponownie może zadecydować
o naliczeniu kar umownych, bądź zaktualizowaniu się uprawnień drugiej strony które mogą być dotkliwe w skutkach.
Masz pytania? Porozmawiajmy.
Adwokat Robert Piskor
Kontakt bezpośredni:
Adwokat Andrzej Hantke
Kontakt bezpośredni: